‘Bir insanı tanımak istiyorsan onunla yolculuğa çık’ derler. Bir yazarı tanımak içinse en büyük rehberimiz elbette yazdıklarıdır. Her yazar dolaylı ya da dolaysız olarak kendini anlatır. İşte dolaysız olanlardan biri, Panait Istrati.
Kitaplarında dostluk ve yolculuk teması belirgin olan yazar; sevgi, özgürlük, yoksulluk, yabancılık gibi günümüz insanına da hitap edecek bir çok konuya değinir. Onun eserlerinde hayal ve gerçek birbirini hiçbir zaman yakalayamayan iki oyun arkadaşı gibidir. Hayallerinin peşinde olan ana karakterler, hayatın gerçeklerini de kabullenmiş vaziyettedirler. Bu durum okurda buruk bir his yaratır. Türk edebiyatında tarz olarak Sait Faik ile, bakış açısıyla da Sabahattin Ali ile benzerlik taşıdığını da eklemekte fayda var.
“Tanrım, hayal ne güzel şey! Yoksulların tek tesellisi.” -Akdeniz-
“İnsan peşinden koştuğu hedefe varsın ya da varmasın, uğradığı düşkırıklığının tadı hemen hemen aynıdır.” -Hayat Yollarında-
⁶
Istrati’nin eserlerindeki olaylar kendi yaşamının da büyük bir kısmını geçirdiği Balkan ve Akdeniz şehirlerinde geçer. Yazarın bir dönem İstanbul’da da bulunmuş olduğunu eklemek gerekir. Bundan dolayıdır ki, kitaplarında Türk karakterlere ve kültürümüzden yansımalara rastlamak mümkündür. Anlattığı olayların, karakterlerin bizlere yakın ve candan gelmesinin sebebi de budur. Bir yolculuk bitmeden diğer bir yolculuğa çıkan karakterler yaşama arzusunu bizlere derinden hissettirir. Gittikleri şehirlerde muhakkak bir dost ya da yoldaş bulurlar kendilerine. Istrati’nin eserlerinde sevgiliye özlem nadiren bulunur; daha çok dost özlemi çeken, anlaşılmayı bekleyen, gözleri yollarda karakterler bekler okuru sayfalarda.
“Memleketinden dışarı ayak atmamış adam ne memleketini tanır, ne de başka yerleri, özgürlüğünü hiç kaybetmemiş olan nefsinin iyi yanları gibi kusurlarından da habersizdir. Ah, bu zalim dünyada her şey mükemmel değildir ama, hissetmek, dengeyi altüst edinceye kadar hissetmek iyi şeydir!” – Mihail (Arkadaş)-
“Kendi ülkemde, benim, ana ocağıma en az senin kadar yabancı olduğumu anlayacak tek sen varsın!” -Mihail (Arkadaş)-
Istrati’nin romanlarını okumaya yeni başlayanları Adrian ya da Mihail karakterlerinden biri muhakkak karşılar. Adrian birçok okurunun da bildiği üzere Istrati’nin kendisidir. Kitaplarında geçen şehirlerin, karakterlerin ve olayların benzerliği ile birlikte bu durum, Istrati’nin romanlarını birbirinden ayrı kurgular yapmak yerine onları zaten birçoğu yaşanmış tek bir yaşamdan kesitler olarak kendini ele verir. Istrati yalnızca yazdıklarının yaratıcısı değil, o aynı zamanda dostluğa önem veren, insanı insan yapan değerlerin peşine düşmüş, insan ruhunda kıpırdanıp duran belki sıradan ama içten duyguları bizlere fark ettiren, bir zamanlar yaşamış olan bir roman karakteridir.
Hala okumadıysanız elinize bir Panait Istrati romanı alın ve yazarın yaşamına bir yerlerden başlayarak adım atın. Tek bir romanın ayrı ciltleri gibi okunabilecek o eserlerden bazı örnekler belki nereden başlayacağınıza dair bir sezgi oluşturabilir. Bu örneklerden bazıları:
“Sadece güzel olanı seven insan, iyi yürekli olamaz!” -Mihail (Arkadaş)-
“Onun kendi dünyası, yüreğinin dünyası, kitaplarının dünyası vardı.” -Mihail (Arkadaş)-
“”Etrafımda yemek ve çoğalmak için yaşayan her zamanın ve her yerin insanlarından başka kimseler görmüyorum. Onlardan nefret etmiyorum ama beni hiç ilgilendirmiyorlar.” -Akdeniz-
“Şimdi yeniden özgürlüğüme kavuşmuş sayıyordum kendimi. Her ne kadar özgürlüğün bedeli ağır olmuşsa da tadı da bir o kadar güzeldi!” -Hayaller ve Yollar-
“El âlem, itaatkâr, uslu, oradan oraya koşuşturmayan ve çalıştığı yerde sakince duran bir çocuk isterdi.” -Hayaller ve Yollar-
“Toprak insana yalnızca midesini doldurması için verilmemiştir. Salt düşüncelere dalmak için yaratılmış köşeler de vardır.” -Baragan’ın Dikenleri
